Strefy czystego transportu w Polsce. Na co zwrócić uwagę kupując używane auto?

Od lipca 2024 roku w Krakowie i Warszawie zaczną obowiązywać strefy czystego transportu, czyli obszary do których nie wjadą samochody niespełniające odpowiednich norm emisji spalin, tzw. normy Euro. Miasta wprowadziły jednak szereg wyjątków dla już zarejestrowanych aut. Większe wymagania dotyczą aut używanych, które dopiero teraz są kupowane.

W lipcu 2024 zaczną działać dwie pierwsze w Polsce strefy czystego transportu (w skrócie SCT), w których możliwość poruszania się samochodem uzależniona jest od ilości emitowanych przez niego spalin. Powstaną w Krakowie (na obszarze prawie całego miasta) i Warszawie (dzielnice śródmiejskie). Nad podobnym rozwiązaniem pracują władze Wrocławia, gdzie strefa może powstać w 2025 r. W innych dużych miastach również rozważane jest ich wprowadzenie i możliwe, że wydarzy się to w najbliższych latach.

Nawet jeśli nie mieszkasz w żadnym z miast z planowaną SCT, warto pamiętać, że wymogi strefy dotyczą nie tylko pojazdów jej mieszkańców, ale także aut spoza miasta, w tym również należących do jednodniowych turystów. Jeżeli przymierzasz się do kupna używanego auta i nie chcesz mieć za kilka miesięcy kłopotów z wjazdem do największych miast w Polsce, oto co powinieneś wiedzieć i sprawdzić.

Czym są strefy czystego transportu (SCT)

Celem stref czystego transportu jest poprawa jakości powietrza w miastach. To właśnie w dużych miastach większym problemem niż trujące kopciuchy są szkodliwe dla zdrowia emisje pochodzące ze spalin (w szczególności tlenki azotu NOx i pyły PM10). Samorządy tworzące w Polsce strefy czystego transportu czerpią z doświadczeń ponad 300 miast Europy, gdzie tego typu rozwiązania powstają już od dwóch dekad.

Tym, co łączy strefy czystego transportu jest oparcie zasad wjazdu na europejskich normach emisji spalin. Wprowadzono je po raz pierwszy w 1992 r. jako Euro 1 i co kilka lat sukcesywnie zaostrzano. W efekcie najnowsze pojazdy spalinowe spełniające normę Euro 6d produkują znacznie mniej trujących zanieczyszczeń niż auta sprzed 20 czy 30 lat (i nie ma tu znaczenia jak bardzo zadbany jest stary samochód).

UWAGA! Nie wiesz, jaką normę emisji Euro ma Twoje auto lub auto, które chcesz kupić? Od kilku miesięcy dane pojazdu pod kątem emisji spalin możesz sprawdzić w bazie CEP, korzystając ze specjalnej strony historiapojazdu.gov.pl.

Z pomiarów prowadzonych niezależnie w wielu miastach wynika, że zazwyczaj emisyjność pojazdów jest nierówno rozłożona i kilka-kilkanaście procent najstarszych aut odpowiada za około połowę samochodowych emisji zanieczyszczeń. W przypadku starszych roczników pojazdy z silnikiem Diesla emitują też znacznie więcej szkodliwych substancji niż auta benzynowe z tej samej generacji, dlatego strefy zwykle stawiają dieslom surowsze wymagania.

Ogólnopolskie przepisy nie określają odgórnie wymagań dla stref czystego transportu – zostawiają to w kompetencji samorządów. W efekcie każde miasto z SCT będzie miało nieco inne zasady wjazdu. Może się zdarzyć, że na jednym z etapów pojazd, który będzie spełniał wymogi krakowskiej strefy nie spełni tych z Warszawy.

Strefa czystego transportu w Krakowie

W Krakowie komplet informacji o strefie czystego transportu dostępny jest na specjalnej stronie: https://ztp.krakow.pl/sct

Strefa obejmie niemal cały obszar miasta, jej wymagania zaczną obowiązywać od 1 lipca 2024 roku i na pierwszym etapie będą bardzo łagodne, o ile samochód jest zarejestrowany przed 1 marca 2023 roku.

Od 1 lipca 2024 r. do 30 czerwca 2026 roku pojazdy osobowe zarejestrowane po raz ostatni przed 1 marca 2023 r. będą podlegały następującym ograniczeniom:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 1 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 1992;
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę Euro 2 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 1996.

WAŻNE! Dla kupujących teraz używane auto i aut zarejestrowanych po 1 marca 2023 roku wymagania będą surowsze:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 3 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2000;
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę Euro 5 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2010.

Od 1 lipca 2026 roku wszystkie pojazdy, niezależnie od daty ostatniej rejestracji, podlegać będą tym samym wymogom:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 3 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2000 roku;
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę Euro 5 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2010 roku.

Niedawno władze Krakowa ogłosiły, że każdy pojazd, by poruszać się po mieście będzie musiał zostać jednorazowo zarejestrowany w specjalnym miejskim systemie elektronicznym. Ma to ułatwić identyfikację aut przez kamery odczytujące ich tablice rejestracyjne oraz weryfikację prawa wjazdu do strefy.

Strefa czystego transportu w Warszawie

W Warszawie wszystkie informacje na temat strefy czystego transportu znajdują się na stronie https://transport.um.warszawa.pl/sct

UWAGA! Obecny projekt warszawskiej SCT zaprezentowany przez prezydenta miasta po konsultacjach społecznych, nie został jeszcze przyjęty przez radę miasta - oznacza to, że radni mogą jeszcze wnieść do niego poprawki i finalna wersja strefy może się nieznacznie różnić od tej obowiązującej na dziś (listopad 2023).

W Warszawie wprowadzanie SCT rozłożone zostało na pięć etapów – od lipca 2024 do 2032 r. – następujących po sobie mniej więcej co dwa lata i sukcesywnie podwyższających wymagania dot. emisji spalin dla samochodów. Według projektu, warszawska SCT obejmie całe dzielnice Śródmieście, Żoliborz i Pragę Północ, prawie całą Ochotę i Pragę Południe, większość Mokotowa i połowę obszaru Woli.

Od 1 lipca 2024 roku pojazdy będą podlegać następującym wymogom:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 2 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 1997 roku
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę przynajmniej Euro 4 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2006 roku.

Od 2026 roku pojazdy będą podlegać następującym wymogom:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 3 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2001 roku;
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę przynajmniej Euro 5 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2010 roku.

Od 2028 roku pojazdy będą podlegać następującym wymogom:

• Pojazd z silnikiem benzynowym będzie musiał spełniać normę Euro 4 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2006 roku;
• Pojazd z silnikiem Diesla będzie musiał spełniać normę przynajmniej Euro 6 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 2015 roku.

Władze Warszawy planują też zwolnienie z dwóch pierwszych etapów mieszkańców strefy, którzy płacą podatki w Warszawie. Wymogi SCT zaczęłyby ich obowiązywać dopiero od stycznia 2028 r (o ile ich samochody zarejestrowane są przed 1 stycznia 2024).

Planowane jest też utworzenie wyjątku na okazjonalne wjazdy do strefy czystego transportu na cztery dni w roku. Weryfikacja pojazdów poruszających się po strefie będzie opierać się za pomocą kamer ustawionych na wjazdach do strefy i bazujących na danych z Centralnej Ewidencji Pojazdów.

Mandat za nieuprawniony wjazd do SCT

Doświadczenia europejskich miast pokazują, że jeśli ograniczy się wjazd niedużej grupie najbardziej emisyjnych pojazdów i poinformuje o tym mieszkańców z odpowiednim wyprzedzeniem, zdecydowana większość dostosowuje się do zmian, wymieniając pojazdy na nowsze. Strefa czystego transportu przyspiesza bowiem naturalny proces wymiany aut, skłaniając właścicieli najstarszych pojazdów do wcześniejszej przesiadki na bardziej przyjazne zdrowiu modele.

W Polsce wjazd na teren SCT samochodem niespełniającym norm to wykroczenie, za które grozi mandat w wysokości 500 zł.